ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – Βελτιώνοντας την Περιβαλλοντική Απόδοση στις Θαλάσσιες Μεταφορές

Μέρος I Εισαγωγή

1 Ναυτιλία και Περιβάλλον . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

1.1 Ο άνθρωπος και η θάλασσα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

1.2 Πλοία και Ναυτιλία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

1.2.1 Η υποδομή: Πλωτές οδοί, Κανάλια και Λιμάνια. . . . . . . . . . . . 24

1.2.2 Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

1.2.3 Τα είδη και ο τελικός προορισμός των φορτίων που μεταφέρουν τα πλοία . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 26

1.3 Βιωσιμότητα και Ναυτιλία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

1.3.1 Βιωσιμότητα και Βιώσιμη Ανάπτυξη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

1.3.2 Τι είναι ο περιβαλλοντικός προβληματισμός (environmental concern);. . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

1.3.3 Οι υπηρεσίες των οικοσυστημάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

1.3.4 Τα πλανητικά όρια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

1.3.5 Η έννοια της ανθεκτικότητας (resilience thinking). . . . . . . . . 36

1.4 Τα πλοία και η επίδρασή τους στο περιβάλλον. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

1.4.1 Ο κύκλος της ζωής ενός πλοίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

1.4.2 Η δομή του σκαριού και του πλοίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

1.4.3 Το σύστημα πρόωσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

1.4.3.1 Η αντίσταση του πλοίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

1.4.3.2 Προωστήρες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

1.4.3.3 Συνιστώσες της Μετάδοσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

1.4.3.4 Η Κινητήρια Δύναμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

1.4.3.5 Πετρελαιοκηλίδες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

1.4.4 Ξενοδοχειακές Εγκαταστάσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

1.4.5 Βοηθητικά Συστήματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

1.5 Οι προκλήσεις της βιωσιμότητας για τον ναυτιλιακό κλάδο. . . . . . . . 50

1.6 Bιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

2. Το Φυσικό Περιβάλλον και οι Επιπτώσεις των ανθρώπινων ενεργειών . . . . . . . . 55

2.1 Υδρόσφαιρα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

2.1.1 Υδρολογικός κύκλος - Κύκλος νερού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

2.1.2 Χημικές και φυσικές ιδιότητες του νερού. . . . . . . . . . . . . . . . . 60

2.1.2.1 Το νερό ως διαλύτης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

2.1.2.2 Σύνθεση του νερού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

2.1.2.3 Πυκνότητα και διαστρωμάτωση. . . . . . . . . . . . . . . . 62

2.1.2.4 Ιδιότητες των ωκεάνιων υδάτων που επηρεάζουν τους οργανισμούς. . . . . . . . . . . . 64

2.1.3 Ωκεανογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

2.2 Η Ατμόσφαιρα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

2.2.1 Η Δομή και η Σύνθεση της Ατμόσφαιρας. . . . . . . . . . . . . . . . . 67

2.2.2 Ισοζύγιο Ακτινοβολίας και Ενέργειας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

2.2.2.1 Φαινόμενο του θερμοκηπίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

2.2.2.2 Φαινόμενο Albedo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

2.2.2.1 Στρώμα του όζοντος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

2.2.3 Καιρός και κλίμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

2.3 Η Γεώσφαιρα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

2.4 Η Βιόσφαιρα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

2.4.1 Πρωτογενής παραγωγή και τροφικές αλυσίδες. . . . . . . . . . . . 77

2.4.2 Η ζωή σε θαλασσινό νερό – Οι επιπτώσεις για τους θαλάσσιους οργανισμούς . . . . . .. . . . . . . . . . . . 78

2.5 Οι Βιογεωχημικοί Κύκλος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

2.5.1 Ο Κύκλος του Θείου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

2.5.2 Ο Κύκλος του Αζώτου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

5.3 Ο Κύκλος του Άνθρακα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

2.6 Πηγές Ενέργειας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

2.6.1 Ορυκτές πηγές ενέργειας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

2.6.2 Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..93

2.7 Οι επιπτώσεις των ανθρώπινων ενεργειών και διάφορα περιβαλλοντικά ζητήματα. . . . . . .  . . . . . . . . . 95

2.7.1 Εξάντληση του στρατοσφαιρικού όζοντος. . . . . . . . . . . . . . . . ..........96

2.7.2 Απώλεια της βιοποικιλότητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

2.7.3 Χημική ρύπανση και απελευθέρωση νέων οντοτήτων . . . . 98

2.7.3.1 Η πρόσληψη ρύπων σε οργανισμούς. . . . . . . . . . 100

2.7.3.2 Επιπτώσεις των ρύπων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

2.7.4 Κλιματική αλλαγή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

2.7.5 Οξίνιση του ωκεανού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

2.7.6 Κατανάλωση γλυκού νερού και παγκόσμιος υδρολογικός κύκλος. . . . . . . . . . . . 109

2.7.7 Μεταβολή του χερσαίου συστήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

2.7.8 Μεταβολή των βιογεωχημικών ροών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

2.7.8.1 Ευτροφισμός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

2.7.8.2 Οξίνιση του εδάφους και των γλυκών υδάτων.. . 111

2.7.9 Ρύπανση του αέρα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

2.7.9.1 Φόρτωση ατμοσφαιρικού αερολύματος. . . . . . . 114

2.7.9.2 Τροποσφαιρικό όζον. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

2.8 Περίληψη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

2.9 Bιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

3. Ρύθμιση της ρύπανσης από τα πλοία . . . . . . . . . . . . . 121

3.1 Σύντομη ιστορία του ρυθμιστικού πλαισίου της λειτουργίας των πλοίων. . . . . . . . . . . . 123

3.2 Η ιστορία της ρύθμισης της ρύπανσης από τα πλοία. . . . . . . . . . . . . . 126

3.3 Το νομικό πλαίσιο για τη ρύθμιση της ρύπανσης από τα πλοία. . . . 131

3.3.1 Εισαγωγή στο διεθνές δίκαιο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

3.3.2 Εισαγωγή στο δίκαιο της θάλασσας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

3.3.2.1 Νομοθετική και εκτελεστική δικαιοδοσία. . . . . . 135

3.3.2.2 Κράτος σημαίας, παράκτιο κράτος και κράτος λιμένα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

3.3.2.3 Θαλάσσιοι χώροι και η διαίρεση τους σε θαλάσσιες ζώνες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

3.3.2.4 Ρύθμιση της θαλάσσιας ρύπανσης από πλοία σε διαφορετικές θαλάσσιες ζώνες. . . . . . . . . . . . . 143

3.3.3 Σύνδεσμοι μεταξύ της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (LOSC) και του ρόλου του ΔΝΟ στον κανονισμό ρύπανσης από τα πλοία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

3.3.4 Εισαγωγή στη MARPOL 73/78 και στα παραρτήματά της. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

3.3.5 Άλλες διεθνείς συμφωνίες ρύθμισης της ρύπανσης από τα πλοία . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . 154

3.3.5.1 Διεθνής σύμβαση για τον έλεγχο των επιβλαβών αντιρρυπαντικών συστημάτων σε πλοία . . . . .. 155

3.3.5.2 Διεθνής σύμβαση για τον έλεγχο και τη διαχείριση του ύδατος έρματος και των ιζημάτων των πλοίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

3.3.5.3 Διεθνής σύμβαση του Χονγκ Κονγκ για ασφαλή και περιβαλλοντικά ορθή ανακύκλωση των πλοίων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

3.3.5.4 Διεθνής σύμβαση του Ναϊρόμπι περί απομάκρυνσης των ναυαγίων . . . . . . . . . . . . . . . . 159

3.4 Ο ρόλος του ΔΝΟ στον κανονισμό της ρύπανσης από τα πλοία. . . . 161

3.4.1 Λειτουργίες και δομή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

3.4.2 Μια επισκόπηση των παραγόντων του ΔΝΟ. . . . . . . . . . . . . 167

3.4.2.1 Κράτη-μέλη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

3.4.2.2 Διακυβερνητικές Οργανώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . 172

3.4.2.3 Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) . . . . . . . . . 172

3.5 Εισαγωγή στη Διαδικασία Σύναψης Διεθνών Συμφωνιών. . . . . . . . . 176

3.5.1 Βασική Ορολογία της Διεθνούς Συμφωνίας. . . . . . . . . . . . . . 176

3.5.2 Η σύνταξη των συμβάσεων του ΔΝΟ για τη ρύπανση από τα πλοία. . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . 180

3.5.2.1 Προπαρασκευαστικές εργασίες και διαδικασίες έγκρισης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

3.5.2.2 Έναρξη ισχύος και τροποποιήσεις. . . . . . . . . . . . . 183

3.6 Bιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Μέρος II Περιβαλλοντικές επιπτώσεις............................................ 191

4. Απορρίψεις στη θάλασσα . . . . . . . . . . . . 193

4.1 Πετρέλαιο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

4.1.1 Απόρριψη πετρελαίου από τη ναυτιλία. . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

4.1.1.1 Ατυχήματα/ Βυθίσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

4.1.1.2 Θαλάσσια Διακυβέρνηση και Κανονισμοί. . . . . . 201

4.1.1.3 Λειτουργικές Απορρίψεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

4.1.1.4 Νερό από τους υδροσυλλέκτες . . . . . . . . . . . . . . . 203

4.1.1.5 Ναυάγια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

4.1.1.6 Σκάφη αναψυχής. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

4.1.1.7 Έδρανα άξονα μετάδοσης κίνησης (προπέλας) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

4.1.1.8 Παράνομες απορρίψεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

4.1.2 Συμπεριφορά των πετρελαιοκηλίδων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

4.1.3 Επιπτώσεις του πετρελαίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

4.1.4 Κόστος που σχετίζεται με τη ρύπανση από πετρέλαιο. . . . 215

4.1.4.1 Κόστος καθαρισμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

4.1.4.2 Κοινωνικοοικονομικό κόστος. . . . . . . . . . . . . . . . . 217

4.1.4.3 Περιβαλλοντικό κόστος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

4.2 Υγρά Απόβλητα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

4.2.1 Προέλευση και χαρακτηριστικά των ρευμάτων των αποβλήτων. . . . . . . . . . . . . . . . 219

4.2.1.1 Επιβατηγά πλοία και σκάφη αναψυχής. . . . . . . . 220

4.2.2 Επιπτώσεις στο περιβάλλον. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

4.2.3 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

4.3 Ρύπανση, η «τιμωρία» των πλοίων και η αντιρρυπαντική βαφή. . . . 222

4.3.1 Αντιρρυπαντικές βαφές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

4.3.1.1 Τριβουτυλοκασσίτερος (ΤΒΤ). . . . . . . . . . . . . . . . . 230

4.3.1.2 Χαλκός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

4.3.2 Βιοκτόνα που δεν βασίζονται σε μέταλλα. . . . . . . . . . . . . . . . 233

4.3.2.1 Irgarol 1051. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

4.3.2.2 Diuron. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235

4.3.2.3 DCOIT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

4.3.3 Βιοχημικά ενισχυτικά με βάση το μέταλλο. . . . . . . . . . . . . . . 236

4.3.4 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

4.4 Νερό Έρματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

4.4.1 Υπόβαθρο και ιστορικό. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

4.4.2 Επιπτώσεις στο οικοσύστημα. . . . . . . . . . . . . . . . . 239

4.4.3 Εκτιμώμενες δαπάνες και κοινωνικές επιπτώσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .240

4.4.4 Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. . . . . . . . . . . . 240

4.4.4.1 Vibrio cholera. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

4.4.4.2 Τοξίνες στα μαλάκια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

4.4.5 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

4.4.6 Ανταλλαγή υδάτινου έρματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

4.5 Ναυτικά απορρίμματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

4.5.1 Επιπτώσεις θαλάσσιων απορριμμάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

4.5.1.1 Εμπλοκή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

4.5.1.2 Κατάποση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

4.5.2 Οικονομικές συνέπειες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

4.5.3 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

4.6 Bιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

5. Εκπομπές αερίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

5.1 Μηχανές Ντίζελ και Σχηματισμός των εκπομπών αερίων. . . . . . . . . 264

5.1.1 Μηχανές Ντίζελ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

5.1.2 Η διαδικασία καύσης στις μηχανές ντίζελ. . . . . . . . . . . . . . . . 266

5.1.3 Η θερμοχημεία που σχετίζεται με την ανάφλεξη σε μηχανές ντίζελ. . . . . . . . . . . 268

5.2 Αέρια του Θερμοκηπίου (Greenhouse Gases - GHGs). . . . . . . . . . . . . 270

5.2.1 Πηγές 267 5.2.1.1 Διοξείδιο του Άνθρακα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

5.2.1.2 Μεθάνιo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

5.2.2 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

5.3 Διοξείδιο του Θείου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

5.3.1 Πηγές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

5.3.2 Διασυνοριακές επιπτώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

5.3.3 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

5.4 Οξείδια του Αζώτου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290

5.4.1 Σχηματισμός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

5.4.2 Ανθρώπινες και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. . . . . . . . . . . . . 295

5.4.3 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

5.5. Σωματίδια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

5.5.1 Σχηματισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

5.5.1.1 Μέσα στη μηχανή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

5.5.1.2 Μέσα στη στήλη καπνού και την ατμόσφαιρα. . 310

5.5.2 Επιπτώσεις στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. . . . . . . . . . . . 313

5.5.3 Κανονισμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

5.6 Πτητικές οργανικές ενώσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

5.6.1 Πηγές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

5.6.2 Επιπτώσεις στον άνθρωπο και το περιβάλλον. . . . . . . . . . . . 318

5.6.3 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

5.7 Ουσίες που καταστρέφουν το όζον (Ozone-Depleting Substances ODS) – Ψυκτικά Υγρά. . . . . . . . 319

5.7.1 Πηγές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321

5.7.2 Επιπτώσεις στον άνθρωπο και το περιβάλλον. . . . . . . . . . . . 322

5.7.3 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

5.8 Bιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

6. Ανθρωπογενής θόρυβος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

6.1 Θόρυβος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

6.1.1 Υποθαλάσσιος Θόρυβος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

6.1.1.1 Είδη ήχων/πηγών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338

6.1.1.2 Οι επηρεαζόμενοι οργανισμοί και οι συνέπειες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

6.1.1.3 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

6.1.2 Θόρυβος από τα λιμάνια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

6.1.2.1 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344

6.2 Βιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346

7. Υποδομές, Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός και Ναυάγια . . . . . . . . . . . 347

7.1 Λιμάνια . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

7.2 Υδατόδρομοι και Κανάλια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

7.3 Βυθοκόρηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

7.4 Κατασκευή και Διάλυση Πλοίων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356

7.4.1 Η φάση του σχεδιασμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35812 

7.4.2 Φάση της Κατασκευής και Ναυπηγεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

7.4.3 Λειτουργική Φάση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

7.4.4 Διάλυση των Πλοίων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366

7.4.5 Κανονισμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366

7.5 Ναυάγια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367

7.5.1 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

7.6 Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

7.6.1 Κανονισμοί. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372

7.7 Βιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373

Μέρος ΙΙI Μέτρα πρόληψης της ρύπανσης........................................ 375

8. Περιβαλλοντική Διαχείριση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377

8.1 Τι είναι η περιβαλλοντική διαχείριση;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378

8.2 Στρατηγικές στην περιβαλλοντική διαχείριση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379

8.3 Συστήματα και πρότυπα περιβαλλοντικής διαχείρισης . . . . . . . . . . . 382

8.4 Περιβαλλοντική Αναφορά και Πρωτοβουλία για την Παγκόσμια Αναφορά (Global Reporting Initiative – GRI). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384

8.7 Βιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

9. Μέθοδοι και εργαλεία εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων . . . .. . . . . . . . . . 387

Αρχές Ανάλυσης Συστημάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389

9.2 Ανάλυση περιβαλλοντικών συστημάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

9.3 Διαδικαστικά εργαλεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

9.3.1 Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ) και Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης (ΣΠΕ). . . . . . . . . . . . . . . 393

9.3.2 Ανάλυση σεναρίων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395

9.3.3 Ανάλυση Απόφασης Πολλαπλών Κριτηρίων (MCDA). . . . . 399

9.3.4 Διαχείριση κινδύνων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400

9.4 Αναλυτικά εργαλεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

9.4.1 Αξιολόγηση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ - LCA). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403

9.4.2 Ανάλυση ροής υλικού (MFA) και Περιεχόμενα 13 ανάλυση ροής ουσιών (SFA). . . . . . . . . . . . 405

9.4.3 Αξιολόγηση περιβαλλοντικών κινδύνων (ERA). . . . . . . . . . . 407

9.4.4 Ανάλυση Κόστους - Οφέλους (Cost-Benefit Analysis - CBA). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408

9.4.5 Κόστος κύκλου ζωής (Life Cycle Cost - LCC). . . . . . . . . . . . . . 411

9.5 Συγκεντρωτικά εργαλεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412

9.5.1 Ενδείξεις (indicators). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413

9.5.2 Δείκτες (Indices). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414

9.5.3 Αποτυπώματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418

9.6 Βιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

10. Ενεργειακή απόδοση και αλλαγές στα χρησιμοποιούμενα καύσιμα με σκοπό τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων . . . . . . . . . . . . . . . 425

10.1 Δυναμικό και χάσμα της ενεργειακής απόδοσης. . . . . . . . . . . . . . . . . . 428

10.2 Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης σύμφωνα με τη σχεδιαστική οπτική. . . . . .  . . . . . . . . . . . . 429

10.2.1 Μείωση των ενεργειακών απαιτήσεων του πλοίου. . . . . . . 431

10.2.1.1 Ενέργεια πρόωσης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432

10.2.1.2 Βοηθητική Ενέργεια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435

10.2.2 Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των μετατροπέων και των πομπών. . . . . . . .. . . . . . . . . . . 437

10.2.2.1 Βελτιώσεις στην τεχνολογία κινητήρων ντίζελ ..........................438

10.2.2.2 Κυψέλες καυσίμου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

10.2.2.3 Ενσωμάτωση ηλεκτρικής ενέργειας. . . . . . . . . . . 441

10.2.2.4 Συγκομιδή περισσεύουσας ενέργειας . . . . . . . . . 444

10.2.2.5 Ολοκλήρωση Συστημάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

10.2.3 Χρήση Συμπληρωματικών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

10.2.3.1 Πρόωση ανέμου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

10.2.3.2 Ηλιακή Ενέργεια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

10.3 Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης από την επιχειρησιακή προοπτική. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

10.3.1 Το εκτιμώμενο δυναμικό. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452

10.3.2 Ο Ρόλος της ταχύτητας πλοίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455

10.3.3 Βελτιωμένες πρακτικές διαχείρισης ενέργειας. . . . . . . . . . . . 455

10.4 Αλλαγές καυσίμων για τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

10.4.1 Κριτήρια για μελλοντικά θαλάσσια καύσιμα. . . . . . . . . . . . . . 461

10.4.1.1 Τεχνικά κριτήρια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462

10.4.1.2 Περιβαλλοντικά κριτήρια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464

10.4.1.3 Οικονομικά κριτήρια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465

10.4.1.4 Άλλα κριτήρια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

10.4.2 Παρούσα και πιθανή μελλοντική θαλάσσια καύσιμα. . . . . . 467

10.4.2.1 Καύσιμα ποιότητας ντίζελ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468

10.4.2.2 Αέρια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471

10.4.2.3 Αλκοόλες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474

10.4.2.4 Στερεά καύσιμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476

10.4.3 Αξιολόγηση του Κύκλου Ζωής των Θαλάσσιων Καυσίμων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477

10.5 Βιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482

11. Μέτρα για τη μείωση των απορρίψεων και των εκπομπών . . . . . .  . . . . . . . . . . . 487

11.1 Απορρύπανση πετρελαιοκηλίδων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488

11.1.1 Τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη θάλασσα. . . . . . . . . . . 489

11.1.1.1 Φράγματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

11.1.1.2 Μηχανικές τεχνικές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490

11.1.1.3 Επιτόπια (in situ) καύση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491

11.1.1.4 Χημικά διασποράς. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492

11.1.2 Τεχνικές που χρησιμοποιούνται στις ακτές. . . . . . . . . . . . . . . 493

11.1.2.1 Μηχανικές τεχνικές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493

11.1.2.2 Βιολογική αποικοδόμηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494

11.1.3 Επεξεργασία του νερού έρματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494

11.2 Αντιρρυπαντικές βαφές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495

11.2.1 Μη τοξικές αντιρρυπαντικές τεχνολογίες. . . . . . . . . . . . . . . . 496

11.2.2 Τομείς έρευνας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497

11.3 Νερό έρματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499

11.3.1 Μηχανική και Φυσική Επεξεργασία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500

11.3.2 Μέθοδοι επεξεργασίας με χρήση χημικών ουσιών. . . . . . . 501

11.3.3 Άλλες εναλλακτικές λύσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502

11.4 Απόβλητα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504

11.5 Στερεά απόβλητα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509

11.6 Αέρια θερμοκηπίου (GHG). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513

11.7 Οξείδια του αζώτου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515

11.7.1 Επιλεκτική Καταλυτική Μείωση (SCR). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515

11.7.2 Εναλλακτικά καύσιμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522

11.7.3 Βασική και προηγμένη τροποποίηση εσωτερικού κινητήρα (IEM). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

11.7.3.1 Θερμοκρασία αέρα καθαρισμού. . . . . . . . . . . . . . 524

11.7.3.2 Διαδικασία Miller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524

11.7.3.3 Καθυστερημένη έγχυση καυσίμου. . . . . . . . . . . . 525

11.7.3.4 Λόγος συμπίεσης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

11.7.3.5 Σχεδιασμός ακροφυσίου του εγχυτήρα. . . . . . . 525

11.7.4 Προσθήκη νερού στη διαδικασία καύσης. . . . . . . . . . . . . . . . 526

11.7.4.1 Άμεση έγχυση νερού (DWI). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527

11.7.4.2 Τεχνικές ψεκασμού σωματιδίων νερού ή υδρατμών. .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527

11.7.4.3 Γαλάκτωμα νερού-καυσίμου (WFE). . . . . . . . . . . . 528

11.7.5 Ανακυκλοφορία καυσαερίων (EGR). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528

11.7.6 Συμμόρφωση με τη Βαθμίδα (Tier) III του ΔΝΟ με χρήση τεχνολογιών συνδυαστικής μείωσης NOx και αερίων. . . . . 530

11.8 Οξείδια του θείου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531

11.8.1 Καύσιμα χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο. . . . . . . . . . . . . . . 532

11.8.2 Πλυντρίδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533

11.8.2.1 Υγρές πλυντρίδες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534

11.8.2.2 Ξηρές πλυντρίδες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539

11.9 Πτητικές οργανικές ενώσεις εκτός του μεθανίου. . . . . . . . . . . . . . . . . 541

11.10 Σωματίδια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542

11.11 Ουσίες που καταστρέφουν το όζον (ODS). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545

11.11.1 Ελαχιστοποίηση διαρροών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545

11.11.2 Ψυκτικά με μηδενική ODP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546

11.12 Μέτρα για τη μείωση του θορύβου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 547

11.13 Μείωση των επιπτώσεων από τη ναυτιλιακή υποδομή. . . . . . . . . . . 548

11.13.1 Μέτρα σχετικά με τους λιμένες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549

11.13.2 Μέτρα σχετικά με τα κανάλια και τους υδατοδρόμους . . . 552

11.13.3 Μέτρα σχετικά με την βυθοκόρηση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552

11.13.4 Μέτρα που σχετίζονται με τη ναυπηγική βιομηχανία και τη διάλυση πλοίων. . .. . . . . . . . . . . . . . 552

11.14 Απορρύπανση ναυαγίων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553

11.15 Δράσεις για την εφαρμογή θαλάσσιου χωροταξικού σχεδίου. . . . . 555

11.16 Βιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557

12. Βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης στην ναυτιλία . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567

12.1 Στόχοι πολιτικής και καταναλωτικές απαιτήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . 569

12.2 Η τρέχουσα κατάσταση και οι μελλοντικές προκλήσεις . . . . . . . . . . 571

12.2.1 Απορρίψεις στη θάλασσα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571

12.2.2 Εκπομπές στον αέρα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574

12.2.3 Θόρυβος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 579

12.2.4 Η Αρκτική. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580

12.3 Διαδρομές για την επίτευξη περιβαλλοντικά βιώσιμης ναυτιλίας. . 582

12.3.1 Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582

12.3.2 Κανονισμοί και επιβολή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584

12.3.3 Τεχνικές λύσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586

12.3.3.1 Σκάφη με μηδενικές εκπομπές. . . . . . . . . . . . . . . . 591

12.3.3.2 Μελλοντικά θαλάσσια καύσιμα. . . . . . . . . . . . . . . 591

12.4 Τελικές Παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584

12.5 Βιβλιογραφία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59